Śmiejemy się, że do pracy motywuje nas tylko wypłata i premia. Jednak znajdą się i tacy, których do działania popycha fascynujący projekt, przy którym można się wykazać i zaimponować grupie.
Wykonywanie zadania powodowanego motywacją wewnętrzną przynosi podobne rezultaty, co zażycie narkotyków. Maslow opisuje je jako doświadczenie mistyczne, przyjemny stan, w którym niekiedy traci się nawet poczucie czasu. Jednakże wystarczy, że oprócz motywacji wewnętrznej człowiek zacznie otrzymywać nagrody, np. premie – traci większą część odczuwanej satysfakcji. Podobnie dzieje się, gdy otrzymuje się motywację negatywną, zewnętrzną, jak groźba zwolnienia, presja, przymus.
Jak działa proces motywacji człowieka?
Autorzy książki „Kształtowanie motywacji wewnętrznej. Koszty, jakości i ryzyko” (A. Lipka, M. Król, S. Waszczak, A. Winnicka-Wejs, Kształtowanie motywacji wewnętrznej. Koszty, jakości i ryzyko, wyd. Difin, Warszawa 2010.) stwierdzają, że jest to całość występujących w działaniu motywów, które aktywują, kierują nimi i je regulują. To gotowość do działania, zaspokajania potrzeb i osiągania wyznaczonych celów. Z kolei według Freuda motywy zasilane są z wewnętrznych, biologicznych źródeł energii, czyli popędów, a bezpośredni wpływ kultury przemieszcza źródłowe impulsy i zmienia motywy.
Ogólnie – możemy mówić o motywacji zarówno wtedy, gdy aktywuje pewną działalność, ale także wtedy, gdy jej skutkiem nie jest aktywność, ponieważ pozwala wtedy na wytyczanie nowych celów. Jeśli jednak mówimy o tej, która pobudza do działania, w tym przypadku do efektywnej pracy w firmie, motywacja jest świadomym oddziaływaniem i wpływaniem na zachowanie ludzi, by zmierzali w pożądanym przez podmiot motywujący kierunku i realizowali przez niego wytyczone cele i zadania. To jej odmianą jest automotywacja.
Dzięki motywacji wewnętrznej pracownik pracuje, wykonuje swoje obowiązki. Jednak jest ona także przyczyną chęci rozwoju, uczenia się. „Kieruje” karierą zawodową, ponieważ pozwala wybierać odpowiednie drogi, zależnie od sytuacji. Jeśli motywacją jest tylko konieczność zapewnienia bezpieczeństwa rodzinie, pracownik będzie podejmował racjonalne, starannie przemyślane decyzje. Jeśli liczy się chęć zaspokajania potrzeb intelektualnych, chęć rozwoju, człowiek będzie bardziej skłonny do ryzyka.
Co motywuje, a co demotywuje?
W odniesieniu do pracy zawodowej można mówić o wielu czynnikach, które wpływają na to, że motywacja wewnętrzna maleje lub rośnie. Wszelkie przejawy rywalizacji, nadzoru, kontroli, ale także nagrody np. premie, które przyznawane są przed ukończeniem projektu. Pozytywnie na motywację wpływają pochwały. Szczególnie w przypadku nowych zadań i projektów otrzymywanie pozytywnych komentarzy dotyczących postępów w pracy korzystnie wpływa na jej dalszy przebieg. Otrzymując akceptację dotychczasowych poczynań, z większą pewnością siebie, odważniej podejmujemy decyzje. Praca postępuje szybciej, jest też bardziej kreatywna, ponieważ pewny siebie pracownik jest spokojniejszy, a co za tym idzie – jest bardziej twórczy. Pomocny, zwłaszcza w przypadku silnego wypalenia zawodowego, może okazać się również coaching.
Sama motywacja wewnętrzna jest tym, co popycha do działania bez silniejszych bodźców zewnętrznych i polega na zaspokajaniu potrzeb. Maslow mówi o pięciu zasadniczych kategoriach potrzeb. Podstawą w jego hierarchii są potrzeby fizjologiczne, jak zaspokajanie głodu, oddychanie, ale też seks.
Nie odbieramy ich nawet jako potrzebę, a raczej konieczność, rutynowe czynności potrzebne do życia. Bardzo rzadko myślimy też o pracy jako o środku do zaspokojenia tych potrzeb. Rzecz jasna jest to pierwszy i zasadniczy powód, dla którego człowiek od tysięcy lat pracuje. Musi „upolować zwierzynę”, by zaspokoić głód rodziny. Nieważne, czy chodzi o pracę fizyczną, za którą otrzymuje się minimalne krajowe wynagrodzenie, czy jest to stanowisko kierownicze w korporacji.
Dalej w hierarchii Maslowa znajduje się potrzeba bezpieczeństwa, przynależności do grupy społecznej i uznania. To jednocześnie najczęstsze powody, dla których chcemy podejmować wysiłek, chcemy zdobywać lepszą pracę, uczyć się. Oprócz zaspokajania potrzeb fizjologicznych, pracownik chce zapewnić sobie bezpieczeństwo, czyli mieszkać w spokojnej okolicy, mieć sprawne auto. Ważne staje się miejsce w społeczeństwie. Chęć osiągania wyższego statusu, większego uznania popycha do rozwoju, podnoszenia kwalifikacji, np. aby zdobywać wyższe stanowiska oraz pracować w zawodach, które cieszą się uznaniem.
Na szczycie swojej piramidy Maslow wymienia potrzebę samorealizacji. Jest ona najmniej ważna w tym zestawieniu, jednak coraz bardziej popularna. Wraz ze wzrostem liczby absolwentów uczelni wyższych w kraju, można wnioskować, że istotna jest dla nich samorealizacja. Nie chcą tylko zaspokajać podstawowych potrzeb, chcą wykazywać się kreatywnością, postępować nie tylko zgodnie z narzuconymi standardami, ale też własnymi przekonaniami i wyznawanymi wartościami moralnymi.
Postępowanie dobrego menedżera
Pracodawca, który stara się maksymalnie zwiększać efektywność pracy w zakładzie, powinien dbać o komfort psychiczny pracowników, czyli o to, by mieli szansę zaspokajać swoje potrzeby. Znając ludzi w firmie, ich motywacje wewnętrzne, należy umożliwiać im wykonywanie aktywności, którą chcą wykonywać oraz osiągać swoje cele.
Dla właściciela najważniejsze są cele firmy oraz plan finansowy. Jednak m. in. według A. Amstronga, podstawą sukcesu firmy jest efektywne kierowanie ludźmi, ponieważ to oni spełniają w firmie najważniejsze role. Warunkiem sukcesu jest powiązanie systemu motywowania z celami i strategią firmy, znalezienie „złotego środka” między planem działań szefa, a celami poszczególnych pracowników, ich własnym rozwojem osobistym.
Na zakończenie warto dodać kilka słów o jednym z czynników, które według naukowców najsilniej wpływają na motywację wewnętrzną – są to zainteresowania. Mają wpływ na zaangażowanie i aktywność poznawczą w danej dziedzinie. Z jednej strony można powiedzieć, że zainteresowanie pobudza aktywność, ponieważ wywołuje pobudzenie emocjonalne.
Jednak działanie stymulowane przez metody aktywizujące pobudza też zainteresowanie. Pracodawca powinien więc tak kształtować zakres obowiązków wykonywanych przez pracownika, by odpowiadał jego zainteresowaniom. Dzięki temu może pośrednio wpływać na jego motywację wewnętrzną.
Julia Jacoń
